Wypalenie w sporcie. Czym jest i jak sobie z nim radzić?

Określenie wypalenie zapewne od razu kojarzy nam się z wypaleniem zawodowym. Jednak życie sportowca, obfite w obciążenie fizyczne i psychiczne, ogromny wysiłek, który niekiedy nie przynosi efektów, brak wsparcia i zrozumienia, jest obszarem, w którym bardzo często występuje zjawisko wypalenia.

Według definicji, wypalenie w sporcie to emocjonalne i fizyczne wyczerpanie, obniżenie poczucia osiągnięć sportowych i dewaluacja sportu. Mówiąc prościej, to reakcja organizmu na częste, bardzo trudne i co należy podkreślić – nieefektywne – próby sprostania wymaganiom treningowym i sportowym.

Zazwyczaj uprawiając dyscyplinę, którą uwielbiamy, odczuwamy ogromną radość i satysfakcję. Niekiedy jednak pojawiają się problemy, z którymi musimy się zmierzyć. Wymaga to dużych nakładów energii. Pojawia się zmęczenie, zniechęcenie i brak efektów, co w rezultacie zmniejsza motywację do dalszych działań. Nadmierny stres i brak satysfakcji sprawiają, że kondycja fizyczna i psychiczna zawodnika jest coraz gorsza.

Możemy wyróżnić trzy typy objawów:

1.     Wyczerpanie fizyczne i psychiczne – zawodnik odczuwa spadek energii, zainteresowania, brakuje mu wiary w swoje możliwości
2.     Poczucie trwałego obniżenia kompetencji i osiągnięć, niska samoocena, porażki – spada skuteczność zawodnika, zawodnik trenuje i rywalizuje z coraz gorszymi rezultatami
3.     Dewaluacja sportu – zawodnik traci pozytywny stosunek do sportu, a także osób, które towarzyszą mu w karierze.

Trenerzy, koledzy z drużyny/klubu, a także bliscy mogą zaobserwować zmiany w zachowaniu zawodnika. Im wcześniej je zauważymy i podejmiemy interwencję, tym lepiej. Sygnałami wskazującymi na wypalenie mogą być: brak zainteresowania sportem, fizyczne i psychiczne wyczerpanie, niska motywacja i brak energii, problemy z koncentracją, problemy ze snem, obniżona samoocena, zmiany nastroju, emocjonalna izolacja, zmiany w systemie wartości, zwiększony lęk.

Każda z trzech grup oznak wypalenia w sporcie jest determinowana przez inne bodźce wywołujące stres (stresory). Dla przykładu: niskie zarobki są prognostykiem wypalenia w obszarze obniżonych osiągnięć sportowych, a wysoki poziom stresu związanego z treningiem jest prognostykiem wyczerpania emocjonalnego. Z wywiadów prowadzonych z zawodnikami uprawiającymi sport na najwyższym, wyczynowym poziomie (którzy zrezygnowali ze sportu w szczytowym okresie osiągnięć ze względu na wypalenie) wynika, że wysokie wymagania i intensywność treningu, przekraczająca możliwości sportowca, a także zbyt krótki czas na regenerację, poprzedzały wypalenie i rezygnację z kariery z powodu wypalenia.

To, na jakim stopniu jest wypalenie w sporcie, zmienia się w trakcie trwania sezonu – najwyższe jest w środku sezonu. Wyższy poziom wypalenia stwierdza się u zawodników z urazami, a także u tych, którzy odczuwają niski poziom wsparcia. W wywiadach zwodnicy, którzy zrezygnowali z kariery przez wypalenie, wskazują na to, że do czynników powodujących wypalenie zalicza się otwarty konflikt z trenerem, rozpad związku partnerskiego, czy też brak wsparcia społecznego ze strony trenera. Jeśli zawodnik czuje, że posiada zdolności i możliwości do osiągania dobrych wyników, to ogólny poziom wypalenia jest niższy. Wysoki poziom akceptacji siebie w różnych obszarach także może sprawić, że wypalenie w sporcie nie będzie aż tak dotkliwe.

Oczywiście przyczyny wypalenia w sporcie są różne i mogą być zależne od osobowości zawodnika, sytuacji, w jakiej obecnie się znajduje, czy też od dyscypliny, którą uprawia. Natomiast według badań, do czynników, które mogą wpływać na wypalenie w sporcie możemy zaliczyć: chroniczny stres, brak wsparcia społecznego, presję rodziców (w przypadku młodych sportowców), brak czasu wolnego, brak możliwości decydowania o sobie, problemy finansowe, zbyt wczesną specjalizację, nadmiernie wysokie wymagania, niezdrowy perfekcjonizm, niskie poczucie własnej wartości.

Wypalenie jest jednym z najczęstszych powodów rezygnacji z uprawiania sportu i uczestnictwa w nim. Szacuje się, że prawie połowa badanych zawodników doświadczyła wypalenia zawodowego. Oczywiście nie wszyscy zawodnicy rezygnują ze sportu i jest to spowodowane różnymi czynnikami. Niemniej jednak skala wypalenia zawodowego w sporcie jest ogromna, dlatego warto pracować nad umiejętnościami psychologicznymi, które uchronią lub zmniejszą ryzyko pojawienia się wypalenia. Warto także rozważyć współpracę z psychologiem sportu i włączenie do swoich przygotowań treningu mentalnego, który wyposaża zawodnika w odpowiednie strategie radzenia sobie i minimalizowania niekorzystnych czynników.